زورخانه‌ ها‌ حمايت‌ مي‌خواهند‌

‌

رسول صفري/نقدحال

اما بدان که صاحب فتوت آن بود که صاحب خدمت و صاحب شفقت و پاکدامن بود تا برازنده پوشيدن لباس مروت و صاحب سخاوت و لطافت شود و بايد که صالح و پاکدامن بود‌. به تواضع آراسته متحمل و راست‌گوي بود و از دروغ پرهيزگار و از خيانت دلخور، از خداي تعالي به‌ظاهر و باطن و ترس کار بود‌. و اين ويژگي‌ها از اميرالمومنين‌ علي(ع) مانده است.(پهلوان حاج سيد‌کاظم خراساني).

در‌باره تاريخ پيدايش‌ ورزش زورخانه‌اي روايت‌هاي متفاوتي هست يکي از روايت‌ها به زمان تسخير ايران به دست مغولان باز مي‌گردد. در آن زمان ايرانيان مغلوب حق داشتن سلاح و تمرين رزم نداشته‌اند پس به‌طور مخفيانه محل‌هايي را ايجاد کردند و از وسايل مشابه‌اي براي تمرين ابزارآلات جنگي استفاده کردند. کباده را جايگزين کمان کردند. ميل‌ها را جايگزين شمشير و به‌جاي سپر از سنگ‌ و براي اينکه محل تمرين‌ها تا حد امکان مخفي بماند از درب‌هاي کوچک براي زورخانه‌ها بهره بردند. اما در روايتي ديگر زورخانه‌ها را همان عبادتگاه‌هاي آيين ميترا مي‌دانند آييني ايراني که به قبل از پيدايش آيين زرتشت بازمي‌گردد. در اين آيين محل عبادتگاه‌ها را در پايين‌تر از سطح زمين مي‌ساختند. درب‌هاي ورودي کوچک بود و يکي از مراسمات مذهبي که در محل عبادتگاه‌ها انجام مي‌گرفت کشتي گرفتن بوده است. اينکه کدام روايت از تاريخ پيدايش ورزش زورخانه‌اي به حقيقت نزديک‌تر است را نمي‌توان قاطعانه گفت. اما هر چه هست اين ورزش در خود هم بنه‌هاي محکم ديني و هم روح ميهن‌دوستي را به وديعه دارد. ضرب و صداي گرم مرشد به‌همراه طنين صلوات را وقتي با صداي خش‌خش کباده و ذکر حق‌حق و هو هو‌ي پهلوانان که در هم آميخته ‌مي‌شنوي تازه مي‌فهمي که اين تنها يک ورزش نيست يک مرام و مسلک است. يک آيين و طريقت است‌ که براي رسيدن به سرسلسله‌ها بايد زانوي ادب و همتي والا داشته باشي. دل را به زلال مرام پهلواني بشويي و تن را در سختي ورزش آب‌ديده کني تا صاحب لقب و جايگاهي در گود شوي! ورزش باستاني در کرمانشاه داراي ريشه‌اي تاريخي است و گواه اين موضوع وجود زورخانه‌اي به‌نام سنگ‌تراش‌ها (پهلوان حسين گلزار) با قدمتي‌300 ساله است. در اين شهر، خاندان‌هاي زيادي نسل اندر نسل براي اين ورزش کوشيده‌اند و از سرشناس‌ترين‌ها مي‌توان خوش اندام‌ها را مثال زد. با توجه به اينکه 8 خرداد‌ماه روز فرهنگ پهلواني ورزش زورخانه‌اي است مصاحبه‌اي را با مرشد امير خوش‌اندام نوه مرحوم مرشد حسن خوش‌اندام‌ انجام داده‌ايم.
امير خوش‌اندام به‌مدت 22سال به‌عنوان مرشد در خدمت ورزشکاران کرمانشاهي بوده‌ و در زورخانه‌هاي کهن‌، فردوسي، هوانيروز و... فعاليت داشته است. دو سال به‌عنوان دبير هيات ورزش زورخانه‌اي استان کرمانشاه، 8 سال به‌عنوان رييس هيات شهرستان کرمانشاه و دو سال به‌عنوان دبير داوران فدراسيون به اين ورزش خدمت کرده و داراي مدرک مربيگري و مدرسي و داوري اين ورزش است و البته به رسم و پيشينه خانوادگي مرشد زورخانه هم هست. گفت‌و‌گوي نقدحال را با مرشد امير خوش‌اندام مي‌خوانيم:

‌نام خانواده شما با ورزش باستاني در اين شهر عجين است از خانواده خوش‌اندام براي ما بيشتر بگوييد.
پدربزرگ‌ام مرشد حسن خوش‌اندام، عاشق واقعي و به‌تمام معناي‌ اين ورزش و طالب پيشرفت اين ورزش و مروج فرهنگ زورخانه‌اي و پهلواني و موسس بيش از 6 زورخانه در کرمانشاه بود. در کنار خدمت به‌ورزش زورخانه‌اي مرشد و مداح و باني هيات انصار صاحب زمان بود‌. ايشان علاوه بر دکان کوچک‌ قصابي‌که در خيابان نواب داشت ‌زورخانه‌دار و خادم امام حسين(ع) و ائمه اطهار بود. يازده فرزند پسر ايشان هرکدام به‌نوبه‌ي خود به‌عنوان مرشد و خادم ورزش خدمات زيادي را به‌جامعه ارائه داده‌اند. از پسران ايشان مرشد حشمت‌اله خوش‌اندام از مرشدان نامي کشور که در کرمانشاه، تهران و شهرستان شاهرود سال‌ها به‌عنوان مرشد خدمات زيادي را به ورزش باستاني داشته است. عموي بزرگ بنده مرحوم منوچهر خوش‌اندام چند سال مسووليت هيات باستاني را به‌عهده داشت. پدرم داريوش خوش‌اندام چند سال به‌عنوان نايب رييس و دبير هيات و باني دو زورخانه در محل خدمت خود لشکر و پشتيباني منطقه و يک زورخانه تکيه معاون بود و سال‌ها به‌عنوان مرشد در زورخانه‌ها فعاليت نمود. يکي ديگر از عمو‌هاي من ‌محمد خوش‌اندام سال‌ها به‌عنوان مسوول ورزش زورخانه‌اي در شهرستان کنگاور‌، استان ايلام‌ و مدت 8 سال به‌عنوان رياست هيات فعاليت داشت و ديگر عموها و اعضا خانواده که هرکدام به‌عنوان مرشد و مدير بوده‌اند سال‌ها خادم ورزش بوده و هستند.‌

الان چند زورخانه از آن شش زورخانه را که مرحوم مرشد حسن خوش‌اندام بنا نهاد در‌حال فعاليت هستند؟‌
تنها يک زورخانه به‌نام سنگ تراش‌ها (پهلوان حسين‌ گلزار).

‌چه بر سر بقيه آمد؟‌
يا تعطيل و يا تخريب شده‌اند.

تاريخچه‌اي از زورخانه سنگ‌تراش‌ها (پهلوان حسين گلزار و به روايتي کهن) براي خوانندگان ما بفرماييد.
زورخانه کهن يا گلزار قدمتي بيش از 300 سال ‌دارد. موسس آن معلوم نيست اما در زماني که صاحب وقت اين زورخانه اقدام به فروش نموده مرشد حسن خوش‌اندام زورخانه مذکور را خريداري مي‌نمايد. زورخانه کهن خاستگاه پهلواناني چون پهلوان صفر کرمانشاهي، پهلوان حسين گلزار، پهلوان نقي سرابي و ديگر دلاوران و نام‌آوران بوده ‌و مرشدان بسياري نيز از ابتدا تا‌کنون در آن فعاليت داشته‌اند.

موقعيت زورخانه سنگ‌تراش‌ها به لحاظ تجاري در موقعيتي عالي قرار دارد در قلب بازار زرگرها‌ و چند باري هم شنيده‌ام که پول‌هاي کلاني براي خريد اين زورخانه به‌شما پيشنهاد شده است چه اصراري به روشن ماندن چراغ اين زورخانه داريد‌؟
درخصوص اصرار به بازماندن زورخانه بايد بگويم که يادگاري‌ست ‌از گذشته‌هاي ما‌ از اصالت ما و باور دارم شهرمان خاک‌اش واقعا مقدس است. همين که ذکر صلوات دعا و نيايش در کنار ورزش انجام مي‌گيرد روح آدم به ‌آرامش مي‌رسد و اين آرامش را نمي‌توان با ميلياردها پول به‌دست آورد. در اين زمان که همه‌ي سنت‌ها دارند از بين مي‌روند اين زورخانه زنده‌کننده‌ي جوانمردي‌ها و پهلواني‌ها و به‌قولي کتاب و خاطرات گذشت‌هاي ما براي نسل‌هاي آينده هست.

از زورخانه‌هاي قديمي شهر کرمانشاه مي‌توانيد چه اطلاعاتي را در اختيار ما قرار دهيد؟
در قديم در شهر کرمانشاه با توجه به وسعت کم شهر زورخانه‌هاي بسيار زيادي فعال بوده که تعدادي از آنها را نام مي‌برم زورخانه کهن يا سنگ‌تراش‌ها واقع در بازار زرگرها، زورخانه نيرو (ميدان) واقع در محله سبزه ميدان، زورخانه تکيه معاون‌الملک که باني آن مرشد حسن خوش‌اندام بوده است. زورخانه صندوق‌سازها واقع در خيابان نواب بازار صندوق‌سازها، زورخانه چال درويش‌ها، زورخانه تيمچه، زورخانه چال سليمان‌خان زورخانه توپخانه در کاروانسراي ملا نوروز بازار توپخانه، زورخانه حمام علاف‌خانه‌، زورخانه چناني واقع در گذر تيمچه ملا‌عباسعلي، زورخانه پهلوان محمد آقا اسماعيلي‌ واقع در ميدان جليلي و زورخانه بيژن واقع در ميدان وزيري که از اين زورخانه‌ها فقط زورخانه کهن و بيژن مانده و فعاليت دارند.‌

حالا چند زورخانه در سطح شهر کرمانشاه فعاليت دارند؟
چهار زورخانه شخصي داريم کهن، بيژن‌، علمدار، حيدريه. چهار زورخانه دولتي فردوسي‌، ثاراله، ايثارگران، کانون بسيج، و سه زورخانه دولتي درحال احداث. ‌اما با توجه به‌وسعت شهر بايد در هر محل يک زورخانه احداث گردد تا خانواده‌ها بيشتر با اين ورزش آشنا شوند ورزشکاران، مرشدان‌، مربيان و قهرمانان زيادي در شهر داريم و نياز به ايجاد انگيزه و حمايت از طرف مسوولين وجود دارد.

مرشد از نام زورخانه‌ها گفتيد که روزگاري بودند و امروز در اثر غفلت ما مردم و متوليان امر فقط از آنها يادي مانده است چه خوب است اگر با ذکر نام مرشدان درگذشته ياد آنان را گرامي بداريم؟
بله، ياد گذشتگان و نام‌بردن از کساني که براي اين ورزش آييني زحمات زيادي کشيده‌اند کاري پسنديده است و با ذکر نام‌شان در اين جريده محترم براي آيندگان اين نام را زنده نگه مي‌داريم. مرشدان در گذشته: مرشد عطا‌خان شهبازي، مرشد حسن کمتار، مرشد غلام دودي، مرشد حسن خوش‌اندام، مرشد عبداله خياط، مرشد اکبر چمک، مرشد حبيب‌اله صابوني، مرشد قاسم دودي، مرشد محمد گلکف، مرشد هاشم دودي، مرشد حشمت‌اله خوش‌اندام، مرشد سيداسماعيل لروند، مرشد مصطفي سرخوندي، مرشديني که در قيد حيات هستند: مرشد داريوش خوش‌اندام، ماشاءاله صفري،_ محسن کبي‌قندي،_ جليل آبزن،_ بهروز جهاني،_ احمد شاملو_، جهانشاه تيشه‌کني،_ بهرام حجتي‌فريد_، محمد زنگنه،_ حسن اشرف‌آبادي،_ رضا اجاقي_، محمدرضا صالح‌آبادي،_ امير خوش‌اندام، رحمان يعقوبي و _‌سجاد صادقي.

از مرشدان گفتيم از پهلوانان نامي کرمانشاه چه نام‌هاي را به‌ياد داريد‌؟
کرمانشاه هميشه خاستگاه يل و پهلوانان و عياران بزرگي بوده است. از پهلوانان نامي شهر مي‌توانم از پهلوان حسين گلزار، پهلوان آقاسيد‌قاسم چاشني‌ساز، پهلوان حسن وثوق، پهلوان علي سيستاني، پهلوان صوفي نصراله، پهلوان علي‌اصغرگرد، پهلوان علي سميع‌پور، پهلوان محمدآقا کندوله‌اي، پهلوان يداله‌خان محبي، پهلوان حاج‌حسن گرداني، پهلوان ادب و اخلاق احمد پندده و پهلوان تقي تيموري نام برم.

‌وضعيت امروز ورزش باستاني را چگونه مي‌بينيد؟
باتوجه به به‌وجود آمدن رشته‌هاي مختلف ورزشي در جامعه و اينکه ورزش باستاني در بين خانواده‌ها شناخته‌شده نيست و کمبود زورخانه‌ها در سطح شهرها‌ گرايش جوانان به اين ورزش کم هست.

راهکار شما براي توسعه اين ورزش چيست؟‌
به‌نظر بنده اين ورزش از پايه بايد توسعه يابد به‌طور مثال در آموزش و پرورش در کنار مدارس ما اگر ورزش زورخانه‌اي يکي از ورزش‌هاي پايه باشد و امتيازي براي دانش‌آموزان در نظر گرفته شود راه توسعه بيشتر مي‌شود. تايم‌بندي ورزش در زورخانه‌ها در رده‌هاي جداگانه جهت نونهالان تا جوانان باعث آموزش‌هاي سطح‌بندي‌شده با اقتضاي سني ورزشکاران خواهد شد‌. که همه اين‌ها نيازمند حمايت هستند.